Toespraken

Hieronder vind je de toespraken tijdens de onthullingsceremonie van het standbeeld van Anne Frank in onze school op zaterdag 1 februari 2025.

 

1. Niemand hoeft te wachten om de wereld te veranderen

Toespraak van Peter Van Hove, directeur van GO! atheneum Anne Frank

Geachte genodigden, collega’s, leerlingen, ouders en sympathisanten van onze school,

Dat jullie ervoor kiezen om vanavond samen met ons deze onthulling te vieren, betekent veel voor ons. We hadden stiekem gehoopt op 100 aanwezigen, maar dit aantal is mooi overschreden. Jullie aanwezigheid toont de betrokkenheid en het enthousiasme waarmee jullie onze vernieuwde identiteit omarmen.

Onze school heeft onlangs een belangrijke verandering ondergaan. We dragen sinds 1 september 2024 met trots de naam GO! atheneum Anne Frank. Dat is een verandering die emoties opriep. Voor sommigen voelde het vreemd om afscheid te nemen van een vertrouwde naam, een vertrouwde identiteit. Anderen vroegen zich af wat Anne Frank te maken heeft met Denderleeuw. Maar verandering creëert ook nieuwe kansen om te groeien, te verbinden en een sterkere toekomst uit te bouwen.

Door onze school te vernoemen naar Anne Frank willen we het belang onderstrepen van herinneringseducatie. Dit zal bij onze leerlingen, personeelsleden en ouders leiden tot een grotere bewustwording en betrokkenheid bij hedendaagse kwesties met betrekking tot mensenrechten en discriminatie.

Annes verhaal is immers een krachtige herinnering aan de gevolgen van vooroordelen, discriminatie en uitsluiting – een boodschap die vandaag de dag nog steeds brandend actueel is. De stroom van mensen die vandaag op de vlucht zijn voor angst, honger en terreur is er nog steeds. Het zijn andere gezichten maar de vraag om hulp is precies dezelfde.

Met het bronzen beeld, dat we straks zullen onthullen, willen we werk maken van bewustwording en betrokkenheid. Dit standbeeld zal de komende maanden, jaren en decennia een symbool zijn voor onze leerlingen, personeelsleden, ouders en bezoekers. Het zal hen herinneren aan de boodschap die Anne Frank ons heeft nagelaten, een boodschap die ons oproept om met respect naar elkaar te kijken, in gelijkwaardig-heid samen te leven en onze maatschappelijke betrokkenheid te versterken. Het verhaal van Anne is een bewuste boodschap van vrede voor onze schoolgemeenschap, voor onze gemeente en voor onze regio.

Anne Frank is vanaf nu verbonden met Denderleeuw. De enige Anne Frankschool in België – en dan nog een GO! school – is er gevestigd en er is maar één Anne Frankbeeld in ons land en het is te bewonderen in Denderleeuw. We kijken al uit naar de internationale samenwerking die in 2027 zal worden uitgerold. We hadden al voorbereidende contacten met andere Anne Frankscholen secundair onderwijs in Madrid, Frankfurt am Mein (de geboorteplaats van Anne), Berlijn en Parijs. We zetten Denderleeuw op een positieve manier op de kaart. Leerlingen in Madrid,  Frankfurt am Mein, Berlijn en Parijs zullen weten waar Denderleeuw ligt. In de Denderstreek … een diverse regio waar mensen met verschillende achtergronden samenleven.

Dat is niet altijd gemakkelijk maar we willen daar als school een positieve bijdrage toe leveren. In onze school lukt dat samenleven en samen leren overigens behoorlijk goed. Iedereen is hier welkom en iedereen is hier evenveel waard. Je achtergrond, je geloof, je huidskleur, de financiële draagkracht van je ouders, je ondersteuningsnoden, de onderwijsfinaliteit die je kiest. Hier zit je goed!

Anne Franks verhaal overstijgt tijd en plaats en benadrukt universele waarden zoals respect, gelijkwaardigheid en maatschappelijke betrokkenheid – waarden die essentieel zijn in een multiculturele en evoluerende gemeenschap zoals de Denderstreek.

In een tijd waarin de samenleving killer en afstandelijk wordt. In een tijd waarin geopolitieke conflicten diepe verdeeldheid zaaien en emoties soms hoog oplopen, was onze naamsverandering een moedige en volgens sommigen zelfs controversiële keuze. Toch geloven we dat de waarden waar Anne Frank en onze school voor staan ons juist kunnen verbinden. Haar verhaal is universeel, overstijgt conflicten en leert ons – boven alles – te kiezen voor menselijke waardigheid, dialoog en wederzijds begrip.

We willen dan ook uitdrukkelijk onze dank uitspreken naar collega’s en sympathisanten die ons uitdrukkelijk hebben gesteund tijdens dit veranderingsproces. Ze geloofden in onze geactualiseerde visie en moedigden ons aan om door te zetten ondanks de mogelijke belemmeringen die we onderweg tegenkwamen, niet in het minst de onmenselijke situatie in de Gazastrook.

Jullie steun heeft ons de kracht gegeven om vast te houden aan de overtuiging dat onderwijs een krachtig instrument is om verandering en verbinding te brengen in onze samenleving. Om bij te dragen aan een vredevolle wereld. En de keuze maken om Anne Frank Atheneum te worden en een standbeeld te realiseren, dragen daar krachtig toe bij. Ook wanneer in Amsterdam het standbeeld van Anne wordt beklad met rode verf.

Op 26 maart 1944 schreef Anne het volgende in haar dagboek: “Hoe heerlijk is het dat niemand een minuut hoeft te wachten om de wereld langzaam te veranderen.” Deze woorden zijn vandaag relevanter dan ooit. Ze inspireren ons en benadrukken dat iedereen, ongeacht leeftijd, achtergrond of omstandigheden, op elk moment een positieve bijdrage kan leveren aan de samenleving. En daar zullen we onze leerlingen en personeelsleden voortdurend toe uitdagen en inspireren.

Tot slot willen we onze oprechte dank uitspreken aan iedereen die deze onthulling mogelijk heeft gemaakt. Aan onze sympathisanten en collega’s die financieel hebben bijgedragen aan de realisatie van dit standbeeld en zo Anne Franks nalatenschap in de kijker zetten voor toekomstige generaties. Aan onze collega’s en onze leerlingen, die zich met enthousiasme hebben ingezet voor de organisatie van deze avond.

Laten we vandaag niet enkel dit standbeeld onthullen, maar ook een nieuw hoofdstuk in onze schoolgeschiedenis aanvatten. Een hoofdstuk waarin we met trots de naam Anne Frank dragen en haar boodschap uitdragen in alles wat we doen.

Een aantal jaar geleden vroegen we aan enkele leerlingen – ik was toen nog directeur van onze basisschool – wie Anne Frank was. Ik was er alvast van overtuigd dat Anne Frank geen onbekende voor hen zou zijn. We plukten lukraak drie leerlingen van de speelplaats. De eerste leerling antwoordde met ‘Is dat de nieuwe poetsvrouw?’ De tweede met ‘Is dat een nieuwe leerling van onze school?’ Maar de derde herinnerde zich dat haar zus – die in het secundair onderwijs zat – het dagboek van Anne had gelezen.

Kinderen en jongeren moeten het verhaal van Anne Frank kennen. In Denderleeuw zal dat vanaf nu het geval zijn. Onze leerlingen moeten ambassadeurs zijn van de vrede, niet alleen in Denderleeuw en de Denderregio maar overal waar ze – hoe klein ook – een maatschappelijk engagement opnemen en op hun manier meebouwen aan vredevol samenleven en samen leren.

Dank jullie wel.

___

2. De universaliteit van Anne Frank

Toespraak van Jimmy Koppen, voorzitter Raad van Bestuur Scholengroep 19 ‘Dender’

Geachte aanwezigen,

Afgelopen maandag was het 80 jaar geleden dat Auschwitz werd bevrijd – het meest beruchte, het grootste en het meest verschrikkelijke van alle concentratie- en vernietigingskampen. Misschien is ‘bevrijd worden’ niet het meest gepaste woordgebruik. Want wat de militairen van het Rode Leger daar aantroffen, die 27e januari 1945, tartte alle verbeelding. Bij de aanblik van de gevangenen zullen velen zich ongetwijfeld hebben afgevraagd of dit nog een mens was – om Primo Levi te parafraseren.

De schaal van Auschwitz was op alle vlakken duizelingwekkend. Meer dan 100.000 mensen werden er gevangen gehouden op 175 hectare, onder de meest mensonwaardige omstandigheden. In totaal zouden meer dan 1,3 miljoen personen van overal uit de door nazi-Duitsland bezette gebieden naar het kamp worden gedeporteerd. Ruim een miljoen stierven er. Door ziekte, uitputting en ellende. Maar in de meeste gevallen door vergassing. Bij aankomst werden immers velen rechtstreeks naar de gaskamers gestuurd. De lichamen werden vervolgens gecremeerd in ovens die tot 800 diensten per dag konden draaien.

De keten van kampen en verzamelpunten omvatte bijna 1.000 schakels. Mensen werden opgepakt en gedeporteerd. Omdat ze jood waren. Omdat ze er een andere mening, overtuiging of geloof op nahielden. Omdat ze een andere geaardheid hadden. Omdat ze op een of andere manier verzet hadden gepleegd. Omdat ze een beperking hadden – of gewoon: omdat ze anders waren. En dan heb ik het nog niet over de executies en massamoorden die eveneens plaatsvonden. In Babi Yar in de buurt van Kiev. In Lidice in Tsjechië. In Oradour-sur-glane in Frankrijk.

De systemen van massadeportatie en massavernietiging werden niet van de ene dag op de andere uitgewerkt. Als geen ander weet Christoph Busch van het Hannah Arendt Instituut hoe de mechanismen werken die vanuit extremistische opvattingen geleid hebben tot de concentratiekampen. Ik kan zijn recent boek “De duivel in elk van ons” alleen maar aanraden. En laat u niet afschrikken door de omvang. En ook Dirk Verhofstadt, die binnenkort de Prijs Vrijzinnig Humanisme ontvangt, trekt in zijn boeken al jaren ten strijde het kwade, en waarschuwt ons om niet te lichtzinnig om te gaan met degenen die vandaag de democratie ondermijnen, mensenrechten van onderschikt belang beschouwen, en hele bevolkingsgroepen en gemeenschappen tegen elkaar willen opzetten.

Terug naar Auschwitz nu. Bij aankomst in het kamp bleven er een 7.000-tal gevangenen over. De meesten meer dood dan levend. Eén van hen was Otto Frank. Hij was een vrij succesvol zakenman die al in 1933 Duitsland ontvluchtte omwille van het geïnstitutionaliseerd antisemitisme – de nazi’s waren in januari aan de macht gekomen. Het gezin Frank, met de dochters Anne en Margot, komt in Amsterdam terecht. Toen de oorlog uitbrak in 1940, en ook heel Nederland werd bezet, verergerde de situatie voor de familie. In de zomer van 1942 besluiten zij om onder te duiken in het achterhuis van een bedrijfspand aan de Prinsengracht, dat enkel via een verborgen deur toegankelijk was. Anne Frank is op dat ogenblik een tienermeisje. Tijdens die periode in het achterhuis houdt zij een dagboek bij. Het schrift waaraan zij haar schrijfsels toevertrouwt was een geschenk voor haar 13de verjaardag. In augustus 1944 wordt het onderduikadres ontdekt. De precieze omstandigheden blijven voer voor debat, maar feit is dat de onderduikers – ze waren met 8 – onmiddellijk per trein gedeporteerd worden. Uiteindelijk bleek Otto Frank de enige overlevende. Anne zelf zou in februari of maart 1945 bezweken zijn in Bergen-Belsen.

Na de oorlog overhandigt verzetstrijdster Miep Gies het dagboek van Anne Frank, dat zij had weten te redden, aan haar vader. Die zorgt in 1947 voor de eerste uitgave, dat als Het Achterhuis wereldberoemd zou worden. U kan op onze tentoonstelling hier een eerste editie van dit boek bewonderen.

Het Achterhuis biedt een uniek perspectief: dat van een doodgewoon tienermeisje in buitengewone omstandigheden. Het verhaal van Anne Frank overstijgt echter tijd en plaats en kan iedereen, over grenzen heen, aanspreken. Het staat symbool voor licht in tijden van duisternis, voor verbondenheid in tijden van verdeeldheid en voor hoop te midden van wanhoop. Maar het gaat ook over populisme, extremisme en polarisatie. Ze vormen een voedingsbodem die tot onderdrukking kan leiden, of in het slechtste geval tot een genocide. Anne Frank herinnert ons eraan dat we het abnormale nooit mogen accepteren als normaal. Dat is wat ik noem de universaliteit van Anne Frank. Niet alleen is de boodschap en betekenis van Anne Frank ‘universeel’, maar slaat ‘universaliteit’ ook op het gegeven dat mensenrechten, zoals gedefinieerd in internationale verdragen, overal en altijd geldig zijn.

Onderwijs speelt een sleutelrol in het doorgeven van deze boodschap. Uiteraard is kwaliteitsvol onderwijs, gedragen door sterke leerkrachten en leerlingbegeleiding, het vertrekpunt. Maar even belangrijk is het onderwijs in burgerschap en herinnering. In een wereld vol onzekerheid is herinneringseducatie belangrijker dan ooit. Kennis van het verleden is een bron tot kritisch denken over het heden. Geschiedenis herhaalt zich nooit, maar als ze dat doet is dat ofwel als een farce ofwel als een tragedie. Ik ben zo vrij een eigen interpretatie te geven aan een bekende uitspraak.

Geschiedenis en herinneringseducatie is immers meer dan het vertellen van verhalen. Het omvat meer dan de kennis van de helden- en andere daden van de grote mannen en vrouwen uit het verleden. Laat staan dat we data van buiten moeten kennen. Het leert ons hoe wij als mens functioneren, denken en handelen. Het leert ook hoe onze achtergronden, onze overtuigingen en interesses in wisselwerking staan met de tijd en ruimte waarbinnen wij leven. En hoe dat de kleinste verandering in dat kader een grote impact kan hebben op ons handelen – in positieve zin, maar evenzeer in negatieve zin.

Als GO! Scholengroep Dender zijn we ten volle bewust van het belang van herinneringseducatie, met bijzondere aandacht voor de Holocaust. Ik verwijs daarbij graag naar tal van initiatieven die daarrond worden genomen in onze bijna 40 onderwijsinstellingen, alsook de events die voor breed publiek worden georganiseerd. Ook in die context is Anne Frank meer dan een historisch personage.

De Scholengroep is trots en dankbaar dat het Atheneum, en directeur Peter Van Hove, de universaliteit van Anne Frank blijvend onder de aandacht brengt.

Ik dank u.

___

3. Onderwijs als zuurstof voor democratisch denken

Toespraak van Koen Pelleriaux, afgevaardigd bestuurder van GO! – onderwijs van de Vlaamse gemeenschap

‘Ik zie hoe de wereld langzaam steeds meer in een woestijn herschapen wordt, ik hoor steeds harder de aanrollende donder, die ook ons zal doden, ik voel het leed van miljoenen mensen mee en toch, als ik naar de hemel kijk, denk ik, dat alles weer ten goede zal wenden, dat ook deze hardheid zal ophouden, dat er weer rust in de wereldorde zal komen.
Intussen moet ik mijn denkbeelden hoog en droog houden, in de tijden die komen zijn ze misschien toch nog uit te voeren.’

Geachte burgemeesters,
Beste genodigden, beste collega’s,

De woorden die jullie zo net hoorden, schreef Anne Frank op zaterdag 15 juli 1944 in haar dagboek. Minder dan drie weken later werd ze opgepakt, om nooit meer terug te keren. Het zijn de woorden van een Joods meisje van vijftien tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar het zouden evengoed de woorden kunnen zijn van eender welke vijftienjarige die tussen angst en hoop leeft in een onvrije samenleving.

Anne Frank is uitgegroeid tot een symbool voor het streven naar een wereld zonder discriminatie, een wereld waarin alle mensen vrij en gelijkwaardig zijn. Het is daarom mooi en treffend dat ons GO! atheneum in Denderleeuw sinds vorig jaar de naam van Anne Frank draagt, en we hier nu ook haar beeld mogen onthullen. Want het past als gegoten binnen het pedagogisch project van het GO!.

Het GO! is ambitieus. Dat zit samen met zin voor moderniteit in ons DNA. Nieuwe, wetenschappelijk onderbouwde onderwijsinzichten krijgen bij het Gemeenschapsonderwijs een stevige verankering in de praktijk. Behouden wat goed is, verbeteren wat kan, daarop drijft ons onderwijs al meer dan een eeuw. Daarnaast zijn wij ervan overtuigd dat onderwijs meer is dan kennisoverdracht. Kennis en vaardigheden zijn uiteraard noodzakelijk om een rol op te nemen in een maatschappij die steeds sneller evolueert. Het is belangrijk dat jongeren de bagage meekrijgen die hen voorbereidt op de arbeidsmarkt of het hoger onderwijs, én op een leven lang leren.

Even belangrijk zijn de waarden en de zin voor burgerschap die wij onze leerlingen meegeven. Respect, betrokkenheid, openheid, gelijkwaardigheid, oprechtheid en engagement zijn meer dan mooie woorden in het GO!. Het zijn de kernwaarden die alle 40.000 collega’s actief uitdragen en waarmee ze elke dag leerlingen inspireren om te leren samenleven in verscheidenheid. Door verschillen te aanvaarden en te zoeken naar wat hen verbindt. Op die manier hopen we jongeren op te voeden tot actieve, positief kritische burgers, die streven naar een gemeenschap waar het goed leven is. Zo leggen we mee de fundamenten voor de samenleving van morgen.

Wanneer we vandaag naar de wereld om ons heen kijken, moeten we besluiten dat jongeren zin voor burgerschap en democratisch denken meegeven meer dan ooit een noodzaak is. Op alle continenten sneuvelen vrijheden en democratische principes door machtswellust en door ideologieën die teren op onverdraagzaamheid. Ook hier zijn er signalen die ons zorgen mogen baren. De helft van de Vlaamse kiezers vindt dat de democratie in België niet naar behoren functioneert. Dat vertelde het opinieonderzoek De Stemming van de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel in 2023. Volgens datzelfde onderzoek ziet een derde van de kiezers meer heil in een sterke leider die geen hinder heeft van parlementen of verkiezingen dan in een democratisch bestel. We mogen die cijfers gerust verontrustend vinden. Nochtans is onze democratie betrekkelijk gezond. Op de democratie-index van The Economist staat België op de 36ste plaats. Dat is geen excellente positie, maar ons land scoort nog altijd beter dan 131 andere landen. Veel bijna-tweehonderdjarigen zijn er slechter aan toe. Er schort dus misschien niet zozeer iets aan de democratie zelf, maar wel aan de perceptie ervan.

Het tweede cijfer van het onderzoek laat vermoeden dat er ook winst te boeken valt op het vlak van democratisch denken. Het onderwijs kan daar een vooraanstaande rol in spelen.

In haar boek Not for Profit pleit de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum voor onderwijs dat jongeren de vaardigheden meegeeft om de democratie gezond te houden. Dat houdt volgens Nussbaum in dat scholen bij jongeren de capaciteit ontwikkelen om de wereld te zien vanuit het standpunt van de andere. Dat scholen het clichématige denken bestrijden als zouden bepaalde minderheden minderwaardig zijn. Dat scholen echte kennis over andere groepen bijbrengen zodat stereotypes worden doorbroken. Dat scholen bijbrengen hoe iedereen verantwoordelijk is voor het eigen gedrag. En dat scholen het kritisch denken bevorderen en het verkondigen van afwijkende meningen aanmoedigen.

Het idee dat het onderwijs zuurstof aan het democratisch denken geeft, is geen vreemde gedachtegang. De school is een van de weinige plaatsen in de samenleving waar iedereen samenkomt. Het is daarom de ideale plek om verschillen te overbruggen en verbinding na te streven.

Het pleidooi van Nussbaum sluit naadloos aan bij de pedagogische visie van het Gemeenschapsonderwijs. Een visie die onvermijdelijk ook een onverzettelijk geloof in de toekomst inhoudt. Jongeren zijn – in weerwil van wat sommige stemmen in de publieke opinie opperen – geen problemen die het onderwijs moet oplossen. Jongeren zijn daarentegen stuk voor stuk veelbelovende individuen die het onderwijs mee kan ontwikkelen.

Het is onze taak in het GO! om al deze jongeren te ondersteunen in het ontdekken en ontwikkelen van hun talenten. Om ze te laten excelleren en te leren samenleven. Zodat ze straks een betere wereld kunnen bouwen dan degene waarin ze geboren zijn.

Ook de volgende woorden schreef Anne Frank in haar dagboek op 15 juli 1944: ‘Daarbij komt nog dat ik buitengewoon veel levensmoed heb, ik voel me altijd zo sterk en tot dragen in staat, zo vrij en zo jong!’

Beste genodigden, beste collega’s,

Laten we er met zijn allen voor zorgen dat al onze leerlingen zich vrij en jong voelen, en dat ze levensmoed hebben en tot dragen in staat zijn. De knappe initiatieven van het GO! atheneum Anne Frank geven ons alleszins het goede voorbeeld.

Bedankt!